55Online.ir

آشوراده تنها جزیره ایرانی دریای کاسپین که تلالو خود را به‌واسطه بکر بودن به‌دست آورده است. در روزگاری که بسیاری از ذخایر ارزشمند اکولوژیکی کشور مانند تالاب‌ها، جنگل‌ها، رودخانه‌ها و ... با بحران‌های زیست‌محیطی دست و پنجه نرم می‌کنند، حال آشوراده خو‌ش‌تر از بقیه است. چشم‌انداز زیبا و طبیعت بی‌نظیر آشوراده در این سال‌ها به چالشی برای جزیره تبدیل شده است. سودجویان بسیاری چشم طمع به تنها جزیره ایرانی دریای کاسپین دوخته‌‌اند. در چند دهه اخیر بارها خبر واگذاری آشوراده به‌ بخش خصوصی، تیتر یک رسانه‌های داخل و خارج کشور شده و جنجال‌های بسیاری را به‌وجود آورده است. در این میان نیز دولت‌ها برای آرام کردن افکار عمومی از منتفی شدن این واگذاری خبر می‌دهند، اما سرانجام پس از سال‌ها کشمکش و جنجال، کلنگ طرح گردشگری در آشوراده به زمین خورد. کلنگ زنی پرابهامی که موجب نگرانی بسیاری درباره آشوراده شده است؛ حال پرسش این است آیا این کلنگی برای آبادانی آشوراده است یا تیشه به ریشه آن خواهد زد؟

پنج شنبه هفته گذشته آیین کلنگ‌زنی فاز اول پروژه طبیعت‌گردی و گردشگری جزیره آشوراده برگزار شد. به گفته مسئولان گلستانی در این طرح قرار است که راه دسترسی، زیرساخت و اسکله در 138 هکتار اراضی پشتیبان طرح در بندرترکمن و آشوراده ایجاد شود و همچنین از مجموع وسعت 380 هکتاری جزیره آشوراده، 22 هکتار را به عنوان منطقه متمرکز برای اجرای سازه‌های سبک متناسب با ضوابط محیط‌زیست و به‌کارگیری از مصالح بومی اجرا شود. به گزارش ایسنا، استاندار گلستان درباره دغدغه‌های محیط زیستی این پروژه، گفت:« اصلی‌ترین موضوع در اجرای این پروژه باید حفظ گونه های گیاهی، جانوری و پرندگان باشد. عدم توجه به این موضوع به توسعه پایدار آسیب وارد خواهد کرد».

داستان واگذاری

داستان واگذاری آشوراده برای اجرای طرح گردشگری در اواخر دولت دوم اصلاحات مطرح شد و از آن سال‌ها تاکنون در تمامی دولت‌ها، این موضوع مطرح شده است. با روی کار آمدن دولت روحانی، پرونده واگذاری آشوراده دوباره مطرح شد که این بار بیش از گذشته موجب اعتراض افکار عمومی شد؛ چرا که از دولتی که یکی از شعارهای آن محیط زیست بود، چنین انتظاری نمی‌رفت. اعتراضات تا جایی پیش رفت که معصومه ابتکار، رییس سازمان محیط زیست درباره واگذاری آشوراده گفت: « تنها 10 درصد آشوراده مربوط به گردشگری طبیعی است و واگذاری این منطقه به هیچ وجه ممکن نیست؛ چرا که جزو اراضی ملی است. همچنین چارچوبی در خصوص گردشگری طبیعی در منطقه آشوراده مشخص شده و فعالیت‌های سنگین نظیر دخل و تصرف و تخریب به هیچ‌وجه صورت نمی‌گیرد و سازمان محیط زیست اجازه چنین اقدامی را نخواهد داد». سخنان ابتکار، خیال بسیاری از دوستداران و فعالان محیط‌ زیست را آسوده کرد اما تغییر رویکرد دولت دوازدهم درخصوص محیط زیست و روی کار آمدن عیسی کلانتری در سازمان حفاظت محیط‌زیست، بسیاری از مسایل را تغییر داد. سازمان حفاظت محیط زیست درحالی با اجرای طرح گردشگری در آشوراده موافقت کرده است که هتل‌سازی، بخش مهم طرح گردشگری تنها جزیره ایرانی دریای کاسپین محسوب می‌شود.

زمین خواری در آشوراده

پیش از این نیز علی محمد شاعری، رییس کمیسیون کشاورزی، آب و منابع طبیعی مجلس شورای اسلامی، واگذاری آشوراده را مصداق زمین‌خواری دانسته و در این‌باره گفته است: «اگر روزی آشوراده به بهانه طرح گردشگری یا هر بهانه‌ دیگری واگذار شود، آبروی محیط‌ زیست کشور از بین خواهد رفت. آشوراده باید همچنان مکان امن زیست پرندگان و اکوسیستمی طبیعی برای حفظ محیط‌زیست مازندران و گلستان باشد. نباید به بهانه گردشگری، ایجاد اشتغال یا توسعه، محیط‌ زیست را نابود کنیم».در همین حال حر منصوری، یکی از فعالان محیط زیست میانکاله به «قانون» درباره اجرای طرح گردشگری و واگذاری آشوراده گفت:« فعالان محیط زیست نمی‌توانند بدون هیچ قید و شرطی مخالف اجرای هرگونه طرح گردشگری و طبیعت‌گردی باشند. این مخالفت باعث منفعل شدن آن‌ها و در نهایت حذف از دایره ناظران برتر می‌شود. باید هوشمندانه عمل کرد و با نظارت بر تک‌تک مصوبات سازمان محیط زیست، مانع از انحراف و تخریب آشوراده شویم. اجرای اکوتوریسم در قالب تعریف و فاکتورها، نه‌تنها پیامد منفی ندارد بلکه موجب حفاظت از مناطق موردنظر نیز می‌شود.فعالان و کارشناسان محیط زیست با هرگونه توسعه سخت افزاری در جزیره آشوراده مخالف هستند. اما همه ما می‌دانیم حفاظت فیزیکی 50 سال است که در دنیا منسوخ شده و دیگر پاسخگو نیست. به همین دلیل اکوتوریسم به‌عنوان ابزاری مناسب و کارآمد برای حفاظت از این مناطق مطرح می‌شود؛ چراکه موجب آشتی بومیان با مناطق حفاظت شده و نجات آن می‌شود. اما این موضوع را فراموش نکنیم که ایجاد زیرساخت‌های اکوتوریسم نباید موجب سوءاستفاده و بهره‌برداری ناپایدار از محیط ‌زیست شود. صنعت اکوتوریسم یک تیغ دولبه است که می‌تواند هم موجب تخریب زیستگاه آشوراده شود و هم به حفاظت این جزیره در درجات بالاتری کمک کند».

توسعه اکوتوریسم نه گردشگری انبوه

این فعال محیط زیست درباره واگذاری آشوراده برای توسعه گردشگری تشریح کرد: «ما با توسعه صنعت اکوتوریسم موافق هستیم، نه گردشگری انبوه؛ چراکه زیرساخت‌های این دو بخش با یکدیگر بسیار متفاوت است. در اکوتوریسم بیشتر به سمت توسعه نرم‌افزاری گردشگری پیش می‌رویم و آسیبی به محیط زیست وارد نمی‌شود اما در بخش گردشگری انبوه، به‌دنبال ایجاد سخت‌افزاری زیرساخت‌های گردشگری هستیم که بخشی از محیط زیست نیز قربانی این توسعه خواهد شد. شواهد حاکی از آن است که در واگذاری آشوراده برای گردشگری بیشتر از آنکه بومیان منتفع شوند، بخش دولتی یا شاید خصولتی منتفع می‌شود. یکی از دلایل واگذاری آشوراده که از سوی مسئولان مطرح شده، انتفاع مالی بومیان این جزیره در جهت بهبود سطح معیشتی آن‌ها بوده است. این رونق اقتصادی، حفاظت در جزیره توسط بومیان منطقه را نیز درپی خواهد داشت. نکته قابل توجه اینجاست که بومیان آشوراده در این طرح فراموش شده‌اند. مسئولان عدم توانایی مالی بومیان برای سرمایه‌گذاری را دلیل حذف آن‌ها اعلام کرده‌اند. حال پرسش این است، چرا مسئولان به‌دنبال توانمندسازی بومیان و ایجاد فرصت‌های سرمایه‌گذاری برای آن‌ها نبوده‌اند؟ آیا در بسته‌های سرمایه‌گذاری امکان اختصاص بخشی از این واگذاری در کنار دیگر بخش‌های دولتی یا خصوصی به بومیان محلی وجود نداشت؟»

خطر انحراف از طرح

حر منصوری ادامه داد:« خطر اصلی در آشوراده احتمال انحراف پروژه از مسیر اولیه خود است. تمام مصوبات آخر سازمان درخصوص آشوراده بسیار خوب و تاحدی سختگیرانه است اما احتمال این وجود دارد که سرمایه‌گذار پس از استقرار، خارج از تعهدات و مصوبات، اقداماتی را انجام بدهد. برای مثال رستوران در جزیره وجود دارد و نیازی به رستوران جدید دیگری در آن نیست، باید به این مساله توجه کرد و اجازه احداث رستوران جدیدی داده نشود. همچنین ظرفیت پذیرش گردشگر در جزیره بسیار محدود است وآمدن بیش از اندازه گردشگر به جزیره موجب تخریب زیستگاه‌های حیات وحش می‌شود». پیش از این مدیرکل حفاظت محیط‌زیست گلستان با بیان این‌که در طرح مصوب طبیعت‌گردی آشوراده تمامی ملاحظات قوانین داخلی و استانداردهای جهانی حفاظت رعایت شده است، گفت تمامی شایعات و شبهه‌افکنی‌ها در خصوص هرگونه واگذاری عرصه‌های ملی، هتل‌سازی و سوءاستفاده‌های اشخاص در این جزیره تکذیب می‌شود. امیر عبدوس اظهار کرده آشوراده جزیره‌ای در منتهی‌الیه شرقی ذخیره‌گاه زیست‌کره میانکاله است. منطقه‌ای که اطلاق عنوان ذخیره‌گاه زیست‌کره بر آن و ثبت آن در فهرست ذخیره‌گاه‌های بیوسفر برنامه انسان و کره مسکون سازمان بین‌المللی یونسکو، سازمان حفاظت محیط زیست را ملزم به اجرای یک سری  برنامه‌ها در این ذخیره‌گاه می‌کند.او گفت: «یکی از این برنامه‌ها تدوین طرح مدیریت و زون‌بندی منطقه برای استفاده‌های مختلف از عرصه‌های طبیعی منطقه از جمله استفاده‌های تفرجی و طبیعت‌گردی در این‌گونه مناطق با مشارکت جوامع بومی و به نفع اقتصاد و معیشت پایدار بومیان است. واگذاری غیرقانونی 380 هکتار از اراضی ملی این جزیره در خلال سال‌های 80 تا 84 توسط گروهی از سوداگران زمین با سوءاستفاده از موقعیت، باعث شد تا سازمان حفاظت محیط‌زیست با یاری دستگاه قضایی و سازمان بازرسی کل کشور، همه توان خویش را برای باز پس‌گیری این اراضی و ابطال اسناد واگذار شده به نفع دولت جمهوری اسلامی ایران به کار بسته و خوشبختانه در سال 1387 این مهم تحقق یافت و دوباره حاکمیت مطلق دولت و سازمان حفاظت محیط‌زیست بر این جزیره تحکیم شد».مدیرکل حفاظت محیط‌زیست گلستان ادامه داد:«از آن سال تاکنون کماکان حلقه مفقوده‌ای در این منطقه وجود دارد و آن همان نبود زیرساخت‌های اولیه برای ساماندهی امور طبیعت‌گردی و نبود بستر لازم برای مشارکت جوامع بومی و انتفاع آنان از ظرفیت‌های اقتصادی طبیعت‌گردی این جزیره است. جزیره‌ای که سالیان متمادی مورد استفاده‌های مختلف مردم بومی بود که در تنها روستای موجود در این جزیره سکونت داشتند. همچنین برخی دستگاه‌های دولتی از جمله آموزش و پرورش و شیلات نیز در آن تاسیسات و مستحدثاتی داشتند که تاکنون نیز بصورت ناقص در حال بهره‌برداری از تاسیسات خود هستند.بخش‌های شمالی این جزیره یکی از بهترین زیستگاه‌های زمستان‌گذرانی و زادآوری گونه‌های جانوری آبزی و کنارآبزی و منطقه‌ای مناسب برای پرنده‌نگری است اما هیچ‌گونه امکاناتی برای توسعه و ترویج این فعالیت در این جزیره تعبیه نشده و گروه‌هایی که به‌منظور پرنده‌نگری به این جزیره سفر می‌کنند به شدت از کمبود امکانات اولیه و زیرساخت‌های لازم برای طبیعت‌گردی در این جزیره گله‌مندند.

تنها واحد حفاظتی سازمان حفاظت محیط زیست در این جزیره، نیز واحد محیط‌بانی آشوراده است که فقط به ادای مسئولیت خویش در جهت حفظ و حراست از حیات وحش جزیره مشغول و از خدمات‌رسانی به گروه‌های طبیعت‌گردی معذور است. اینجاست که ضرورت تدوین و اجرای طرح مدیریت منطقه نمود بیشتری می‌یابد. مطالعه و تدوین این طرح مدیریت از سال 1385 آغاز و تا سال 1390 مرحله توجیهی و تفضیلی آن به پایان رسید و بر مبنای آن عرصه‌هایی از جزیره که بر اساس مطالعه، توان اکولوژیک و ظرفیت قابل تحمل محیط، قابلیت تمرکز فعالیت‌های طبیعت‌گردی را دارند جانمایی و عرصه‌هایی که می‌توان در آن‌ها به تفرج گسترده پرداخت نیز مشخص شده‌اند.برای اجرای این طرح مدیریتي دو رهیافت متصور است.

رهیافت اول تامین اعتبار زیرساخت‌های آن توسط سازمان متولی و تصدی‌گری مستقیم سازمان حفاظت محیط زیست بر آن است که خلاف سیاست‌های اصل 44 و برون‌سپاری تصدی‌گری‌ها و خلاف استانداردهای مدیریت ذخیره‌گاه‌های زیست‌کره است که بیان می‌دارند این‌گونه فعالیت‌ها باید با مشارکت جوامع بومی و برای تامین منافع آنان باشد».مدیرکل حفاظت محیط‌زیست گلستان ادامه داد: «اما رهیافت دوم اجرای طرح به‌صورت فاینانس توسط یک عامل سوم است که بتواند ضمن حفظ مالکیت و حاکمیت سازمان حفاظت محیط زیست، با اخذ اعتبارات دولتی، زیرساخت‌هایی را برای مشارکت جوامع بومی و انتفاع آنان از منافع اقتصادی حاصل از طبیعت‌گردی تامین کند. از این‌رو استانداری گلستان این مسئولیت را پذیرفت و سازمان همیاری شهرداری‌های استان گلستان به نمایندگی از استانداری مسئولیت طراحی و مطالعه و ارزیابی اثرات زیست محیطی این طرح را عهده‌دار شد.طرح اولیه ارائه شده از سوی سازمان مذکور به لحاظ وجود برخی مغایرت‌ها با ضوابط مورد عمل سازمان حفاظت محیط زیست و تناقض با طرح مدیریت منطقه که در گذشته توسط سازمان تهیه و تصویب شده بود مورد تایید سازمان حفاظت محیط زیست واقع نشد و انطباق این دو طرح چهار سال به طول انجامید تا سرانجام در بهمن 96 این دو طرح بر هم منطبق شدند و مجوز نهایی ارزیابی اثرات زیست محیطی طرح به تصویب کمیته ملی ارزیابی اثرات زیست محیطی سازمان رسید.گام بعدی، تصویب این طرح در کمیته ملی طبیعت‌گردی بود که این مهم نیز در خرداد 97 تحقق یافت. هم‌اکنون این طرح که ضوابط اجرایی آن واجد مترقی‌ترین استانداردهای جهانی است و آماده اجراست تا هم متضمن حفظ ارزش‌ها و کارکردهای بیولوژیک منطقه باشد و هم بتواند منافع جوامع بومی را تامین و آنان را در حفاظت و بهره‌برداری خردمندانه از این منطقه سهیم کند. سازمان حفاظت محیط‌زیست با تشکر از نگرانی همه گروه‌های علاقه‌مند محیط‌زیست، سازمان‌های مردم نهاد، تشکل‌ها و انجمن‌های علمی به لحاظ دغدغه و نگرانی از آینده این جزیره، اطمینان می‌دهد که در این طرح همه ملاحظات قوانین داخلی و استانداردهای جهانی حفاظت رعایت شده هم‌چنین همه شایعات و شبهه‌افکنی ها در خصوص هرگونه واگذاری عرصه‌های ملی، هتل‌سازی و سوءاستفاده‌های اشخاص در این جزیره را تکذیب می‌کند».

همه این مسائل در حالی مطرح می‌شود که سال 95 فرهاد دبیری، معاون محیط زیست طبیعی سازمان حفاظت محیط زیست با اشاره به اینکه از نامه محیط زیست به استانداری گلستان در مورد جزیره آشوراده برداشت‌های متفاوت شده اظهار کرده بود، با ساخت هیچ نوع تاسیسات گردشگری در آشوراده موافقت نشده است.